De school als voorbeeld

Dit artikel verscheen in maart 1998 in De Viervoeter, het tijdschrift van de Gentse Freinetscholen. De Harp is één van die Gentse Freinetscholen waarin ouders zich toen actief bemoeiden met de interne keuken. De aanleiding kan nu anecdotisch lijken, de kern van de probleemstelling -coherentie en consistentie van het beleid op alle niveaus- is nog even actueel.

---

Naar aanleiding van een discussie in de ouderraad van de Harp over het al dan niet bannen van melkbriks ten voordele van hervulbare glazen flessen (en eventueel kiezen voor niet-industrieel geproduceerde melk) kwamen we tot een verbreding van het thema, namelijk: "welke verantwoordelijkheid draagt de school in het consumptiegedrag van de kinderen en in welke mate is de dagelijkse praktijk consequent met de houding die het onderwijs bij de leerlingen wil overbrengen?"

We stelden bijvoorbeeld de vraag of de school mag tussenkomen in wat ouders in de boekentas van hun kinderen stoppen bij wijze van tien- vier- en soms heel wat andere uurtjes.
Voor de inconsequente praktijk van de school werd gewezen op de jaren aanslepende klacht over de wijze waarop de school verwarmd wordt: de centrale ketel draait op volle toeren omdat sommige lokalen moeilijk te verwarmen zijn. De verouderde radiatoren kunnen niet individueel bijgeregeld of uitgedraaid worden zodat de klassen op de verdiepingen en de grote zaal opwarmen tot saunatemperatuur. De standaardremedie bestaat er sinds jaar en dag in om in de klassen les te geven met open ramen en kokende radiatoren. Alle deuren die uitgeven op de speelplaats en de tussendeuren die een sas vormen worden doorlopend wijdopen vastgezet.
Vooral uit woede over deze laatste gang van zaken maakte ik, bij wijze van inleiding tot de discussie volgende bedenkingen:

Uitgangspunten

1. De wijze waarop wij nog steeds omgaan met de eindige en schaarse grondstoffen, de levensnoodzakelijke voorraad drinkwater en zuivere lucht leidt vandaag tot zware problemen en morgen tot catastrofes. Daarover zijn alle ernstige wetenschappers het eens.
2. Het probleem ligt niet bij de anderen, bij de zogenaamde grote vervuilers (fabrieken, multinationals) of de Amerikanen (die per hoofd veel meer verspillen dan wij) of de Russen (die veel onveiliger en vervuilender produceren). Het probleem zijn wijzelf bij elke kans die we laten liggen om onze consumptiedrang in te tomen; in de mate dat we nalaten zorgzaam om te gaan met onze omgeving. Want ons consumptiegedrag is hun vrijgeleide. "Hun" kunt u naar believen invullen met vertegenwoordigers en verdedigers van het Wetenschappelijk - Technologisch - Kapitalistisch produktiemodel.¹
3. De problemen worden mondiaal erkend door duizenden organisaties, regeringen en hun administraties. Ze worden van uit de politiek vertaald in doelstellingen - te ambitieus voor de enen, totaal ontoereikend voor de anderen - met name de Rio Conferentie voor Duurzame Ontwikkeling en Lokale Agenda 21.
4. Ook onze regering heeft zich geëngageerd voor een duurzaam ontwikkelingsbeleid. Daarenboven krijgt België een aantal verplichtingen opgelegd vanuit de Europese Commissie (o.a. voor het halen van emissiereductie-quota inzake pcb's, zware metalen en dioxines en voor het nemen van maatregelen inzake afvalpreventie en -verwerking).
5. Zowat alle studies wijzen op het belang van beleidsondersteunende maatregelen in de vorm van educatie en sensibilisering. Zowel Lokale Agenda 21, de Europese Unie als "Leren om te Keren" (de gedetailleerde milieu-analyse annex beleidsplan van de Vlaamse Regering onder redactie van Aviel Verbruggen) wijzen erop dat de actieve betrokkenheid van burgers/consumenten bij het omschakelen naar een duurzame economie onontbeerlijk is. Terzelfdertijd wordt het belang onderstreept van een eenduidig, consistent en duidelijk beleid om het vertrouwen en de medewerking van de bevolking te krijgen. Belangrijk is hierbij de voorbeeldfunctie van de verschillende overheden en hun administraties.
6. Ook wordt in voornoemde studies steeds gewezen op de belangrijke en evidente rol die de scholen spelen in zowel educatie als sensibilisering. Dit wordt o.a. ook gereflecteerd door het opnemen van die verantwoordelijkheid van het onderwijs in de eindtermen.²
7. Gezien de maatschappijvisie van waaruit het Freinet-onderwijs vertrekt, waarin kritisch en verantwoordelijk omgaan met de leefomgeving centraal staat, heeft onze school, meer nog dan andere scholen, een verantwoordelijkheid op te nemen.

De school moet een coherente boodschap brengen
Dit betekent dat de wijze waarop ze functioneert consequent moet zijn met de houding die ze de leerlingen probeert bij te brengen.

Het tegenargument luidt dat in het echte leven ook een grote discrepantie heerst tussen voorgehouden ideaal en beleefde werkelijkheid; dat men kinderen maar best zo vlug mogelijk confronteert met die onvolkomen relatie tussen theorie en praktijk. De boodschap die men aldus impliciet naar de kinderen toe brengt is die van het onvoorwaardelijk pragmatisme. Dit is de beste garantie dat de volgende generatie de oude manier van omgaan met waarden en normen zal verder zetten; uiteindelijk dus het bestendigen in de toekomst van de oude politieke cultuur. Dit is waarmee men dan bezig is.
Zijn normen en waarden dan absoluut? Neen we kunnen de kinderen gerust duidelijk maken dat ze cultureel bepaald zijn en dus voortdurend aan kritische evaluatie onderworpen zijn maar terzelfdertijd moeten we ze erbij vertellen dat die evaluatie inhoudt dat je de waarden ernstig neemt, dat ze nooit gratuit zijn en dus waard om voor op te komen. En wie ze uit opportunistische overwegingen opzij schuift, moet ter verantwoording geroepen worden.
Tot in den treure wordt gezegd dat Freinet opvoedt tot kritische, verantwoordelijke en mondige burgers. Dat wil zeggen dat die kinderen precies in staat moeten zijn om zich verantwoordelijk te voelen voor de wereld waarin ze leven, in staat zijn om maatschappelijke situaties te analyseren en te evalueren, eventueel fouten of verkeerde keuzen kunnen detecteren en zich gesterkt voelen om zelf te handelen om situaties in hun eigen leven of in hun wijdere leefwereld in de hand te nemen.
De pragmatische boodschap van hierboven, die daartegenover staat, leidt enkel tot nabootsing van de opportunistische houding of tot nihilisme tout court.
Mocht blijken dat het Freinet-onderwijs in Gent daar niet over gaat, dan zal ik moeten erkennen dat ik me van school vergist heb. En dan kunnen we nu praten over melkbriks versus flessen, gezonde voeding op school en snoepgewoontes in de klas, verantwoord energiegebruik, mobiliteitsgedrag van ouders en teamleden... u zegt het maar.
Een eerste resultaat van de discussie die hierop volgde: er vertrok meteen een door iedereen ondertekende brief om de verwarmingsproblemen van de school toe te lichten aan mevrouw Moerman, onze onderwijsschepen.

pc

---

(1) Cfr. "De Ogen van de Panda", Etienne Vermeersch. 1988, Uitgeverij Marc Van de Wiele, ISBN 90-6966-034-2.
(2) De Dienst Leefmilieu van de Stad Gent is ter vervanging van de ietwat voorbijgestreefde Kroonkurken-actie, begonnen met het opstarten van ecoteams in de scholen. De scholen die hiervoor inschrijven worden logistiek gesteund met lesmateriaal, meetinstrumenten, werkbladen om meetresultaten bij te houden en andere materialen (bv. gratis compostvaten). Dit eerste jaar wordt specifiek gewerkt rond water en afval. Het aanbod sluit aan bij de eindtermen. Voor meer inlichtingen kan u terecht op het secretariaat van uw school of bij Sabine Van Lancker van de Dienst Leefmilieu op nummer 239.43.11

---

Copyright © De Viervoeter maart 1998.

De Post-publieke Postenquête

Ik stam nog uit de tijd dat verantwoord ouderschap betekende dat je daags na de geboorte van een nieuw gezinslid op naam van de kleine een spaarboekje opende bij de Algemene Spaar- en LijfrenteKas, de ASLK. Bij ons heette dat “het spaarboekske van de Post”, een belangrijke perifrase omdat ze ons vertrouwen in dat instituut uitdrukte. Elke frank die op het spaarboekje werd gezet was een solide investering in de toekomst van het kind want de spaarkas van de post was van de staat –van ons dus. Het gaf dan wel geen bijzonder hoge rente, het bood wel zekerheid; de toekomst van een peuter gooide je niet zomaar te grabbel aan de willekeur van de privé. Bij mijn generatie is de woede om de lepe (want in schuifkes) uitverkoop van de ASLK aan Fortis dan ook nog niet helemaal bekoeld. Dat de socialisten hiervoor verantwoordelijk waren (neen, dat hebben we niet vergeten) is niet van aard de bitterheid daarover te verzachten.

Nu goed, wij zijn geen achteromkijkers en dus willen we best datgene koesteren wat we wel nog hebben, want daarop bouwen we nog altijd onze toekomst en (vooral) die van onze kinderen. De Post, dus.

Als bij ons thuis een omslag van Citybank binnenkomt, wat veel te vaak gebeurt, dan wordt die doorgaans ongelezen voorgesorteerd in de papierdoos. Als de postbode enkele dagen terug een grote bruine omslag met het logo van De Post (onze Post !) in de bus duwt, dan overvalt ons –het is sterker dan onszelf–­­­­ een gevoel van voornaamheid. Post van de Post ! De Post denkt aan ons. Naïef als we zijn merken wij de hoofding “Select Post” niet op en voelen dus geen nattigheid.

Wij openen de omslag omzichtig en halen een pak papier tevoorschijn om u tegen te zeggen. Vooraan de begeleidende brief met als grote titel: “Selecteer zelf de post die u wilt”. Onderaan, naast het logo van De Post op een rood vlak: “Uw medewerking is belangrijk.” De tekst van de brief zelf leest ook al veel belovend: “Mevrouw, mijnheer, Heerlijk is het om post te krijgen, maar dan wel brieven die u echt wilt, met informatie waar u wat aan heeft en zonder overbodige papieren…” De nieuwe dienst van De Post, Select Post, is er blijkbaar enkel en alleen om mij te helpen rommel uit mijn brievenbus te houden, begrijp ik, en alles wat nodig is om dit te bewerkstelligen is bijgaande vragenlijst in te vullen.

Gretig (ik sla de rest van de brief over… ’t mag wel vooruit gaan!) neem ik onmiddellijk die vragenlijst ter hand: 12 bladzijden! Twaalf bladzijden lijkt me wel wat veel om me van alle opdringerige postverkopers te verlossen, maar voor wat hoort wat en, vooral, ik wordt aangemoedigd door het opvallende moto van de lijst (groot wit op rood vlak): “Help ons u te helpen”. Zo kennen we de post, niettegenstaande alle doemberichten over herstructureringen en privatisering is onze post er toch nog voor ons, de burger. Daarenboven verzekeren de instructies me: “het invullen van deze vragenlijst zal niet meer dan enkele minuten van uw tijd innemen en zal u de mogelijkheid geven om uw stem te laten horen.” Dat klinkt als een regelrechte uitoefening van mijn democratische rechten. Maar dan herinnert een detail ons alsnog dat die gedeeltelijke privatisering goed onderweg is: onder diezelfde rubriek Instructies lezen we:

“Select Post is een initiatief van De Post NV van Publiek Recht. De woord- en beeldmerken “De Post” die op de vragenlijst verschijnen zijn beschermde merken die eigendom zijn van De Post NV van Publiek Recht.”

Dat weten we al 6 jaar, hou ik me voor, dus gaan we verder. Op bladzijde 2 alweer een aanmoedigingsbrief. Is dat niet een beetje veel van het goede? Stéphanie Dubois, die ook al de begeleidende brief ondertekende, wil mij zelf “persoonlijk bedanken voor de belangstelling die u betoont voor Select Post. Dit innovatieve project kan immers enkel slagen indien we onze krachten bundelen.” Ik begin echt een akelig gevoel te krijgen: ik heb helemaal geen belangstelling betoond, toch niet tov mevrouw Dubois. Dergelijk geslijm ken ik natuurlijk van de meest ergerlijke direct mail brieven maar een brief van De Post die me daar precies wil van verlossen… Een gedegen publieke instelling hoeft niet zo te slijmen.

Ik negeer mijn voorgevoel en begin aan het eerste invulhoofdstuk: A. Voor welke soort post heeft u interesse? Vreemd, waarom had ik verwacht dat de eerste vraag zou zijn: Wil u in de toekomst nog publicitaire post ontvangen ?

Toch begin ik met volle moed de lijst in te vullen. Een 80-tal items worden me in 7 rubrieken voorgesteld. Onder diensten in de nabijheid van uw woonplaats vind ik onder meer: autoverhuur, discotheek, fastfood en taalcursussen. De rubriek voor kinderen bevat o.m.: boeken, computerspelletjes, sportactiviteiten en stages. De andere rubrieken zijn: woning, kledij/accessoires, verzamelingen, boeken en liefdadigheidswerken.

Elk van de items kruis ik geduldig aan in de neen-kolom. Ik begin te vrezen voor die enkele minuten van mijn tijd, maar stap dapper over naar de veelbelovend betitelde rubriek B. Uw Mening. Hier gaan we eens duidelijk maken wat ik van direct mailing denk!

Aan de hand van uw antwoorden op de volgende vragen leren de klantbedrijven van Select Post u beter kennen en krijgen ze een inzicht in uw aankoopgewoontes…

Op slag ben ik ontnuchterd. Ik herken deze formulering: dit is platte survey-taal. Woede maakt zich van mij meester. Ik voel me opgelicht. Toch lees ik verder en, jawel hoor, hier wordt me gevraagd mijn hele privéleven, voor zover dit enigszins in consumptiegedrag kan vertaald worden, prijs te geven. Dat slijmerig familiare toontje van mevrouw Dubois had geen ander doel dan mij en mijn gezin (het staat er letterlijk, rood geaccentueerd: “Gelieve voor het hele gezin te antwoorden”) te transformeren in een stuk statistiek en dan weer te personaliseren in gerichte huisvredebreuk, gelegitimeerd door achterbaks verkregen toestemming, .

U gelooft het niet? Ik overdrijf? Zal ik nog even citeren? Natuurlijk, u vraagt er naar!

We zitten nog altijd in de rubriek uw mening, de stellingen zijn telkens te beantwoorden met: helemaal akkoord, akkoord, geen mening, niet akkoord of helemaal niet akkoord (zelf ben ik hier wel gestopt met invullen). Een greep, hier gaan we:

♦ ik kom vaak thuis met producten waarvan ik niet de intentie had ze te kopen

♦ ik wil best meer betalen voor milieuvriendelijke producten

♦ ik heb over het algemeen geld over op het einde van de maand

♦ ik heb er geen moeite mee om zaken waarin ik nu zin in heb op krediet te kopen

♦ ik loop liever het risico schade, diefstal of verlies te lijden dan te veel te betalen voor een verzekering die ik misschien nooit nodig heb

♦ ik heb voldoende geld opzij gezet om te kunnen genieten van een comfortabel pensioen

♦ ik vind het belangrijk dat ik steeds gekleed ben volgens de laatste nieuwe mode

♦ ik koop vooral gezonde producten, ik lees de etiketten

Ons huis van vertrouwen -jawel dit is nog steeds- De Post, is hiermee goed op dreef en wil vervolgens mijn vrijetijdsbesteding doorgronden. Welke zijn mijn hobby’s, welke sporten beoefen ik, wat zijn mijn muzikale interesses, welke video’s/dvd’s interesseren me, hoe vaak doe ik/mijn partner aan sporten, films huren of zakenreizen maken.

Reizen en vakanties vormen dan nog eens een aparte rubriek. Hoe vaak per jaar ga ik op vakantie en wanneer ? Hoe ? Hoeveel besteed ik per reis en waar gaat mijn volgende vakantie heen?

Daarmee zitten we nog maar aan blz. 4… nog 8 te gaan!

Het verbaast me al niet meer: de volgende rubriek kopt: “E. Uw welzijn en schoonheid”. Of toch, het verwondert me dat er niet staat “Wellness & Beauty”. Aromatherapie, feng shui, make-over (lichaamsverbouwingen, begrijp ik), make-up, vermageringsdiëten,… het hele gamma passeert de revue. Ook of ik een poging wil doen om te stoppen met roken wil onze Post van me weten, welk assortiment cosmeticaproducten ik gebruik (droge, gemengde, gevoelige of vette huid) en of ik regelmatig mijn tijd verdoe in gym- en fitnesszalen, kapsalons, schoonheidsinstituten of zonnebankcentra.

Ik begin het stilaan op te vatten als grap. En het houdt niet op: we belanden bij de rubriek verplaatsingen. “Na uw woning, nemen uw wagen en uw verplaatsingen een groot deel van uw uitgaven in beslag,…”, wordt ik ingeleid. Tja, als mevrouw Dubois het zegt. De eerste vraag luidt dan ook “met welke wagen rijdt u?” en niet “heeft u een wagen?”. En dan moet ik een hoop details over mijn eerste én over mijn tweede wagen geven. Mijn derde wagen interesseert ze dan weer niet meer. Vanuit het absurde ben ik ei zo na gecharmeerd door de 10^de vraag: “Zou u bereid zijn om alternatieve oplossingen te overwegen voor uw verplaatsingen?”

Ik ga er wat sneller overheen. Na grondig over mijn mediagebruik ondervraagd te zijn wordt ik op mijn aankoopgedrag geturfd en daarbij gaat het in de eerste plaats weer over welke wagen ik eventueel overweeg te kopen. Daarna volgen mijn interesse in leningen (hypotheek, persoonlijk, auto, andere), voor de aankoop van een woning, overweeg ik een renovatie (tuin, terras, badkamer, behangen, garagedeur,…). Veel belang wordt ook gehecht aan mijn favoriete winkels. Het begint specifiek te worden want ik krijg een hele lijst ketenwinkels voorgeschoteld om aan te kruisen. Vreemd: nergens wordt verondersteld dat ik wel eens klant bij de onafhankelijke winkelier zou kunnen zijn (tja, dat zijn dan ook geen grote direct-mailing klanten). Er wordt gevraagd naar mijn kredietkaarten, mijn lopende kredieten en hoe ik bankier. Tussendoor, mine de rien: “Hoe vaak komt u in een Postkantoor?”

Met het hoofdstukje postorderverkoop zitten ze dan helemaal op eigen terrein. Hoeveel keer, wat, bij wie… Aansluitend mag ik aankruisen welke promoties ik in mijn brievenbus wens te ontvangen (reizen, vrije tijd, geld en beleggingen, financiële diensten,…). Volgen dan nog vragen over mijn woning, mijn abonnementen (EGW, telefoon, internet) en hoeveel bedragen mijn maandelijkse facturen.

Op pagina 10 wordt me naar mijn gezinssituatie gevraagd, moet ik volledige gegevens (naam, geboortedatum) van mijn partner en kinder(en) geven, mijn beroepssituatie, mijn studieniveau, mijn emailadres. En daarmee is het survey-gedeelte afgerond. De laatste twee bladzijden zijn dan voorbehouden aan een 15-tal bedrijfsadvertenties, dat zijn partners in deze mailing waaraan je rechtstreeks zelf om mailings kunt vragen.

Een ongevraagde mail zenden om de burger er op slinkse wijze van te overtuigen zijn brievenbus open te zetten voor ongevraagde mailings… Nee, erger nog, hem op bedrieglijke wijze zelf ongewenste mail laten aanvragen, dat is toch wel de omgekeerde wereld en zeker een huis van vertrouwen niet waardig. En dan heb ik het nog niet eens over de schending van de privacy via vragen die schaamteloos diep in de privésfeer graven.

De verbolgen burger kan natuurlijk op meerdere wijzen reageren. Ofwel trekt hij de conclusie dat de post inderdaad verkocht is en een plat-commercieel bedrijf als elk ander is geworden. En dus maakt het ook niet meer uit wat er verder mee gebeurt: “laat ze maar verder uitverkopen aan de Deense post of wie dan ook, ’t zal ons een rotzorg zijn.“

Anderzijds biedt de post tot op vandaag nog steeds een unieke dienstverlening die een kernfunctie speelt in het onderhoud van wat wij het sociaal weefsel noemen. Voor vele mensen is het corresponderen per brief nog steeds een belangrijk communicatiemiddel. Voor vele ouderen is het persoonlijk contact met de postbode een belangrijk focusmoment in hun beperkt sociaal verkeer. In een tijd dat het dagelijks gebruik van giraal geld bijna onvermijdelijk is geworden, vormen de stijgende kosten die met het houden en het gebruik van een bankrekening gepaard gaan, een (zoveelste) handicap voor de zwakste groepen.

Die unieke rol die de Post in het goed functioneren van onze samenleving speelt is cruciaal en kan niet worden vermarkt. Delen van die dienstverlening zijn niet rendabel en zijn dat steeds minder want de nieuwe communicatiemiddelen hebben het volume van de traditionele postactiviteiten (vooral de brievenpost) fel aangetast, wat de kostprijs natuurlijk de hoogte injaagt. De niet rendabele niches die de post dient te bedienen, kunnen slechts verzekerd worden mits financiering via meer winstgevende activiteiten en precies dat wordt politiek steeds moeilijker gemaakt om louter ideologische redenen (het openbreken van de markt waarin de post actief is). Naarmate de Post de winstgevende activiteiten uit handen moet geven in de ongelijke strijd met de privé-ondernemingen, wordt het een hele heksentoer om nog voldoende fondsen te genereren om zijn opdrachten te vervullen. De liberalisering van de Europese postdiensten in 2009 beloven op dit gebied de totale afbraak.

Bovenstaand direct mailing-verhaal is blijkbaar een gevolg van het creatieve denken van de in het nauw gedreven Post om nieuwe winstgevende activiteiten te genereren. Creatief denken? Paniekdenken! Kromdenken, ja! Burgers oplichten om ze beter te bedienen is zo contradictorisch dat het de levensvatbaarheid van het instituut enkel verder in gevaar brengt. Want zonder vertrouwen van de burger geen Post!

Red de Post! Laat hen weten wat je van dit soort praktijken denkt!

Steek de Post een hart onder de riem. Laat de overheid weten dat de Post niet verder mag uitgeleverd worden aan de wilde concurrentie van neoliberaal Europa want anders zal het creatief kromdenken verder escaleren.
Patrick Cohen

---

Wil je geen junkmail meer in je bus? Registreer je dan op de Robinsonlijst die in de mailing van Select Post onopvallend aan het eind van de begeleidende folder vermeld wordt (zover lezen de meeste mensen uiteraard niet). Of dit systeem waterdicht is zal nog moeten blijken, maar het kan helpen en is stukken transparanter en makkelijker dan het doorworstelen van de enquête.