Nog lang niet klaargekomen met feminisme

Waarom ik nog altijd graag De Morgen lees niettegenstaande de steeds terugkerende kritiek dat het geen linkse gazet meer is, dat ze zich verkocht hebben aan De Persgroep en dus met handen en voeten gebonden aan “’t kapitaal”, dat ze dus hun traditionele lezerspubliek verraden hebben? Omdat die krant lezen me nog altijd voedt. Als ik DM lees, treed ik in dialoog: ik krijg informatie en wordt geconfronteerd met ideeën, standpunten en dat maakt dingen in mij wakker, dat daagt mijn eigen ideeën, mijn eigen waarheden uit. Dat geldt natuurlijk voor elke krant maar bij De Morgen vind ik, meer dan elders, een aantal intelligente schrijvers en die zetten me veel harder aan het denken, ook al ben ik het niet altijd eens met wat daar gedrukt staat… misschien juist dan des te meer.

Om maar te zeggen dat ik vorig weekend weer een aangenaam uurtje freewheelend in mijn eigen wereldbeeld heb rondgestruind en dit naar aanleiding van 2 teksten die tussen mijn eigenzinnig dissidente hersenkronkels wonderwel in elkaar vlochten. Het eerste artikel ging over de “coming out” van Obama als feminist. Ach ja, de komkommers zijn in de aanbieding en dan schuwt zelfs De Morgen het meest overbodige overdrachtelijk taalgebruik niet, een kniesoor die zich daaraan stoort. Het tweede stuk was een essay van Heleen De Bruyne onder de titel “Nog lang niet klaar met klaarkomen”. Komkommer of niet, zo’n titel blijft wervend voor onze aandacht, ook die van mij.

Het begon eigenlijk al met het standpunt van Bart Eeckhout op blz. 2. In tegenstelling tot sommige van mijn vrienden vind ik andermans standpunten wel interessant en dus is dat bij het nuttigen van de krant mijn eerste werk, kwestie van er in te komen. Ook Bart Eeckhout, toch een erudiet en bedachtzaam opiniemens, behandelde Obama’s essay, zoals het genoemd wordt, om mij vooralsnog onduidelijke redenen, als een “coming out”, wat ik nogal flauw vond. Minder flauw dan wel ronduit gemeen toonde Bart zich wanneer hij Obama verweet het traditionele rollenpatroon in de eigen praktijk te bevestigen:  

“Ook sterke vrouw Michelle Obama moet zich als first lady vooral beperken tot de rol van first housewife met veel veilige aandacht voor softe klassiek-vrouwelijke thema’s zoals voeding en opvoeding. Dat glazen plafond hebben de Obama’s niet durven doorbreken. Dat is een gemiste kans.”

Wel, ik ga ervan uit dat Bart Eeckhout Michelle Obama niet om haar opinie gevraagd heeft, ook niet over het hoe en waarom van de rolverdeling binnen het privé en publieke leven van het gezin Obama, noch op welke wijze beide partners daarover hebben onderhandeld. Ik zie dan ook de relevantie niet van mijnheer Eeckhouts denigrerende aantijging. Wanneer hij dan ook nog eens eindigt met President Obama welkom te heten “in ‘ons’ feministische kamp”, dan kan ik enkel vermoeden dat Bart met zijn eigen feminisme nog niet helemaal klaar is, zijn wekelijkse vaderschapscolumns in DM magazine ten spijt. Nu ja, Bart is ook een mens die wellicht heel erg zijn best doet op dat vlak, alleen: iets meer respect voor de oprechte inspanningen van anderen graag. 

Ik heb het volledige essay van Obama niet gelezen en ga dus af op het artikel van Barbara Debusschere en die enkele letterlijke citaten die De Morgen ernaast afdrukt. Dat Obama’s essay deel uitmaakt van de verkiezingscampagne van Hilary Clinton doet totaal niets af van de inhoud en het belang ervan voor de V.S. en de wereld buiten de electorale context. Dat het essay inspeelt op de verzuchtingen van vrouwvriendelijk Amerika tegenover de conservatieve bullebakhouding van Trump, wat totaal niet dezelfde breuklijn volgt als die tussen Republikeinen en Democraten, is een slimme zet maar doet me verder niet twijfelen aan de oprechtheid waarmee Obama zijn standpunten de wereld instuurt. Wat ik vooral zie is de consistentie in wat hij zegt, doet, uitstraalt als het over “verzachting” van de Amerikaanse samenleving gaat, als het om zorg voor zwakkeren gaat, als het om gelijkberechtiging van burgers gaat, over verschillen in culturele, sociale of genderachtergrond heen. En dit vanaf het begin van die bijna 8 jaar presidentschap tot op vandaag. Neen, Obama heeft niet gezorgd voor een radicale ommekeer in het Amerika van vandaag, hij heeft geen socialistische samenleving geïnstalleerd, zelfs geen gratis ziekenzorg of sociaal vangnet voor wie zonder werk valt. Maar met ObamaCare is wel een belangrijke trendbreuk ingezet. En wat had je gedacht? Obama mag dan wel de status hebben van de machtigste man ter wereld, hij is nog steeds afhankelijk van de steun van zijn partij en diens sponsors én van het kiesgedrag van de burgers in de V.S. Het volstaat de gekleurde kaartjes van dat stemgedrag in de diverse staten te bekijken om te beseffen hoeveel speelruimte Obama heeft. Misschien is hij wel iets te makkelijk meegegaan in het discours van het Pentagon voor zijn Midden-Oostenbeleid. Tja,… Wat er ook van zei, Obama’s stempel op de Amerikaanse samenleving is nu al onuitwisbaar, ook al zijn de resultaten te velde nog erg bescheiden. Het gedachtegoed dat hij propageerde en de richting die hij aanwees heeft de geesten van de Amerikanen beroerd. Daar is een zaadje gelegd dat zal ontkiemen en komende leiders zullen daar rekening mee moeten houden. Nog niet een sociaal maar een socialer Amerika komt in zicht en dat kan ook voor het feminisme alleen maar een stap vooruit betekenen. 

Feminist. Ja, zo noemde ik mezelf ooit, zo’n 40 en meer jaren geleden. Toen het bon ton werd voor mannen om zich zo voor te stellen en sindsdien Jan en alleman die roepnaam claimde ben ik ermee gestopt. Dat koketteren met zo’n zelf opgeplakt label is te gemakkelijk. Ik heb er teveel gezien met wiens “feminisme” ik hoegenaamd niets te maken wou hebben. Ik zal hier geen illustratieve anekdotes bij voegen, laat ik volstaan met de nummer één voor mannelijk feminisme te benoemen: r-e-s-p-e-c-t ! Precies zoals Aretha Franklin ons dat in 1967 inpeperde. Wel, dat wou er bij die zichzelf op de borst kloppende manfeministen wel eens aan ontbreken. Tot zover de mannenzaak.

Laat ik dan nog eens expliciteren waarover feminisme vooral niet gaat: vrouwen versus mannen. “Waarover dan wel?” is de legitieme vraag die hier op volgt. Over emancipatie, tiens! Ha, vrouwen moeten zich dan toch bevrijden van het mannelijk juk ? Dit is inderdaad waartoe delen van de vrouwenbeweging hun strijd helaas gereduceerd hebben. Dit is hoe in de hoofden van velen de woorden feminisme en vrouwenemancipatie gedefinieerd worden, als losstaand van de bredere context waarin de emancipatiebeweging actief is. De emancipatiestrijd er een is die door mannen en vrouwen samen moet gestreden worden. Niet vrouwen tegen de mannen maar vrouwen met mannen. Of beter nog: mensen ongeacht gender samen. Nog eens: geen wij-versus-zij-verhaal maar wij allemaal samen op zoek naar nieuwe, faire omgangsvormen waar iedereen –mannen , vrouwen en sleur er alle andere genderdefinities maar meteen bij– beter van wordt. Eenvoudiger kan ik het niet stellen. En dat gaat dan niet enkel over het doorbreken van rolpatronen en glazen plafonds, hoe belangrijk dat ook is. Ook de cultureel verscleroseerde normen die wij blijven reproduceren en doorgeven aan volgende generaties moeten doorbroken worden. Ik breng altijd dezelfde boodschap omdat het nu eenmaal de enige manier is om vooruit te komen: doorbreek het wij/zij-denken, overstijg het!

En dan zijn we nog lang niet klaar met klaarkomen, zo stelde het tweede opgemerkte artikel dit weekend. Heleen De Bruyne brengt terecht een hoop apekool rond seks en gender waar de media zo gretig in graaien terug tot de essentiële vraagstelling: waarom willen we zo graag een evolutionair-biologische verklaring voor alles wat met onze seksualiteit te maken heeft. Ze geeft ook een duidelijk antwoord: 

Het is natuurlijk wel comfortabel om te schuilen achter 'de natuur' en lastig om bewust na te denken over en te kiezen voor hoe je je gedraagt.

De Bruynes tekst gaat wel breder dan datgene wat ik er hier uit haal maar hier raakt
ze, zonder het expliciet te zeggen, wel aan de kern van breder begrip, namelijk emancipatie (jawel: alweer). 

Emancipatie behoort tot het fundament van ons mens zijn, de kern van onze identiteitsvorming. Onze moderne obsessie met identiteit mag dan al een erfenis van de verlichting zijn, emancipatie is zo oud als de mens. En toch lijken wij daar nog steeds even hard mee te worstelen , alle grootsprakerig discours van moderne filosofen en ideologen ten spijt. Dit heeft te maken met het steeds verder groeiende emancipatieveld dat we in de laatste 100 jaar zijn gaan ontdekken. Maar ook de moeilijk te verzoenen tegenstelling 'behoren tot' en emanciperen vormen een lastig obstakel. Wij willen altijd ergens bij horen en emanciperen betekent loskomen van... zelf je eigen keuzes (kunnen) maken. Ik laat het aan wetenschappers over om dit verder uit te spitten. Op het terrein waar Heleen De Bruyne in thuis is, blijken we toch steeds weer te conformeren aan de ingesleten, opgelegde normen. Liever dan bewust te kiezen voor die faire omgangsvormen waar ik het daarstraks al over had. Omdat bewust kiezen voor breken met de norm denkwerk vergt en we niet graag nadenken? Omdat we schrik hebben voor de repercussies, om uitgesloten te worden door onze peers?

En dan kom ik terug uit op het wij/zij verhaal. Als wij het menen met emanciperen en met het uitwissen van alle vormen van discriminatie dan moet het beginnen met onze identiteit niet te laten reduceren tot datgene waardoor we afwijken van de norm. Fuck iedereen die dat probeert. Steun zoeken bij lotgenoten is ok, maar sluit je niet op in een subcultuurtje van wij tegen de rest want dan kopieer je het model van wat je bestrijdt. Dat geldt zoals reeds gezegd voor mannen en vrouwen... wij zijn allies! En dat geldt evenzeer voor alle LHBTQ-ers, om ze nog één keer apart te vernoemen. Ik hoop dat we dit lelijke non-woord zo snel mogelijk achter ons kunnen laten, als wij elkaar zonder onderscheid accepteren en respecteren hebben we zo'n hokjes echt niet nodig.