In deze verwarde tijd wensen wij alle vrienden, dichtbij en ver, en alle mensen van goede wil, zoals dat in ver vervlogen tijden heette, een goede gezondheid en voorspoed maar nu vooral
veel weerbaarheid in
2025
Weerstand tegen de voortdurende hersenspoeling waaraan niet te ontsnappen valt. Neen, niet de verzamelde media die ons pogen te reduceren tot willoos koopvee (nogal succesvol, trouwens) baart ons vandaag de grootste zorg; dat is immers oud zeer dat verzet ertegen bijna futiel maakt. Het is de huidige ongezien sluwe campagne die ons stap voor stap aan het overtuigen is dat oorlog nu eenmaal des mensen is en dat wij daar, of wij dat nu graag willen of niet, onontkoombaar deel van zijn. De brainwash injecteert het denkbeeld van een wereld opgedeeld in goeden en slechten die geografisch van elkaar te onderscheiden zijn. Om dat op ’t eerste zicht absurde idee makkelijker in te lepelen voorziet het verhaal een ‘offer you can’t refuse’, een goddelijk geschenk dat ons zomaar in de schoot geworpen wordt:
De goeden dat zijn wij!
De slechten, dat zijn zij, de anderen.
Zo simpel! Wie gaat dit nu betwisten als je voor de keuze zou staan? Het addertje onder het gras dat niet verteld wordt, is dat aan de overkant, bij diegenen die niet wij zijn dus, precies hetzelfde wordt verteld maar dat de rollen ginder exact omgekeerd blijken.
Open deur, niets nieuws onder de zon? Vaneigens, dat is precies het fundament van oorlog, koud of warm. Het vijandbeeld moet verkocht worden aan de bevolking, dat is altijd zo geweest. En daar hoort natuurlijk de dooddoener bij: als jij de vijand niet op tijd neerschiet zal hij jou doodschieten. Even eenvoudig als geniaal, dat idee.
Probleempje voor politieke leiding: pakweg in de aanloop naar de eerste wereldoorlog kon je nog heel wat jongelingen in hun testosteronjaren enthousiast krijgen om zich glorieus op de vijand te storten. Het aangeprate nationalistische wij-gevoel, ondersteund door een wervend volklied, deed daarbij wonderen. Maar de eenvoudige lieden die wij zijn, ‘het volk’, zeg maar, zijn vandaag een ietsje minder naïef en beetje mondiger ook. Daarbij komt dat wij, mensen, opgezadeld zitten met iets wat wij tegenwoordig empathie noemen… curieus beestje. Wij voelen mee met vreugde én pijn van de ander. En dat blijkt niet enkel beperkt tot de eigen familie en vrienden. Ook niet tot de eigen bredere gemeenschap en, om het helemaal zot te maken, in zekere mate zelfs niet tot de eigen mensensoort. Dat sentiment is, naarmate de wereld steeds kleiner wordt (‘de wereld is een dorp’), evenredig aan belang gaan winnen en wij zijn ons daar steeds meer van bewust. Tja, dan wordt het lastig om mensen te motiveren om andere mensen, ook al spreken ze een andere taal, neer te knallen.
Gelukkig zijn daar een hoop trucs voor. Eerst de alomtegenwoordige media die kunnen ingezet worden om de ‘juiste ideeën’ te verspreiden. De laatste jaren zagen we hoe krachtig vooral de zogenaamde sociale media zijn om het bewustzijn van grote groepen mensen te kapen. Dat lijkt er in de toekomst niet minder op te worden.
Een tweede truc, bijna zo oud als de mensheid en nog steeds zeer à la mode: de ontmenselijking van de ‘vijand’. Russische soldaten zijn beesten, Palestijnen zijn terroristen, alle Arabieren zijn trouwens religieuze fanatici, zwarten zijn wilden, behoren dus niet tot de beschaafde wereld, joden zijn tegelijk woekeraars en communisten en dus Untermenschen,… qua framing kan de creativiteit niet op. Hoe absurd walgelijk dergelijke ideeën ook zijn, ze worden nog steeds verspreid en vooral: ze werken nog steeds. De meedogenloze uitroeiing van Gazanen en de totale vernietiging van hun woongebied, de moorddadige verdrijving van de Palestijnen van de Westbank, Putins imperialistische oorlog tegen Oekraïne en de massale verkrachtingen van burgers in zowat alle conflictgebieden ter wereld zijn daar even zovele getuigen van.
De derde truc, die pas de laatste decennia tot volle wasdom gekomen is: het steeds vergroten van de afstand tussen aanvaller en doelwit. Tot voor enkele decennia ging dat om kanonnen, vliegtuigen die klassieke dan wel napalmbommen losten en lange afstand raketten. Maar sindsdien worden bommen geleid vanachter computerschermen door nerds die een gaming tornooi lijken te spelen. Uitvoerders houden de illusie van propere handen. En wat dat betreft zijn de games zelf een godsgeschenk om jongeren voor te bereiden op de volgende oorlog. Tenslotte zijn er dan natuurlijk nog de meest gesofisticeerde AI-missiles die zelf autonoom hun doel kunnen bepalen en efficiënt vernietigen.
Je hoeft geen complotdenker te zijn om wel een systematiek in die evolutie te zien. Bepaalde politici, militaire leiders en een groeiende influencergemeenschap (in klassieke en nieuwe media) lijken helemaal ingenomen door die oorlogslogica. Hoeveel keer hebben wij de laatste maanden gehoord: wie vrede wil moet zich voorbereiden op oorlog? Het is een zinnetje dat plots trendy is geworden; niet enkel militairen maar ook academici en commentatoren apen het als volleerde papegaaien na via alle soorten media.
Tot zover het klimaat dat gecreëerd wordt. Is het nu niet het moment om even stil te staan bij wat het begrip ‘oorlog’ eigenlijk in houdt? Het eerste beeld dat daarbij in ons hoofd schiet is dat van twee legers die elkaar bevechten, m.a.w. soldaten van de ene partij tegen soldaten van de andere. Dit is ook het beeld dat domineert in bijna alle oorlogfilms. De beelden die vandaag tot ons komen tonen echter een andere realiteit. Vijandelijke soldaten zijn slechts één van de doelwitten in de strijd. De burgerbevolking is even goed een strategisch veel geviseerd doel, ook al zal geen van de partijen dat ooit toegeven. Het saboteren van elektriciteit- of gasvoorziening tot het radicaal vernietigen van elektriciteitscentrales vallen onder de categorie pesten van de bevolking. Daarnaast worden dorpen en steden platgebombardeerd en worden zelfs ziekenhuizen geviseerd. Boots on the ground leiden soms tot regelrechte slachtpartijen onder de burgerbevolking, waarbij veelal geen onderscheid gemaakt wordt tussen vrouwen, mannen, ouderlingen of kinderen. Verkrachting van vrouwen is daarbij een ondergedocumenteerde praktijk die stijf van de stress staande soldaten ver van huis een moment van ontlading bezorgt. Op die manier wordt het moreel van de bevolking bewust gebroken. Dat is oorlog!
Behalve de industrialisering van de moderne oorlogvoering en de hoogtechnologische ontwikkeling die er bij hoort, is er in de loop van de geschiedenis weinig veranderd. Het bijbelse verhaal (zo’n 1000 jaar vóór onze tijdrekening, na de vlucht uit Egypte) waarin Jahweh Saul en de Israëliërs gebiedt om Amalek te vernietigen -“Dood alles en iedereen: mannen en vrouwen, kinderen en baby’s, koeien en schapen, kamelen en ezels.”- roept akelige gelijkenissen op met de huidige genocide in Gaza. Het is dan ook op dat stukje bijbelgeschiedenis dat Netanyahu en de extremistische leiders in zijn regering aanvoeren als legitimatie voor hun aangehouden slachtpartij in Gaza. Zie hierover Tim Brys’ artikel in De Standaard van 8 november 2023.
Het is hier relevant om ook nog eens een bekend citaat van Paul Valéry in herinnering te brengen.
La guerre est un massacre de gens qui ne se connaissent pas au profit de gens qui se connaissent bien mais.... ne se massacrent pas.
De filosoof heeft trouwens een aantal gelijkgestemde gedachten neergeschreven waarvan ik er hier nog 2 citeer:
Toutes les guerres depuis des siècles ont été des guerres de luxe, c'est-à-dire guerres dont l'idée génératrice était purement imaginaire, formée par quelques-uns et non par un besoin réel de la majorité, - et dont les bénéfices n'ont été qu'à une minorité ; ces quelques-uns n'étant pas tous du peuple vainqueur.
Je vais vous expliquer ce que c'est que la guerre. Deux "nations" - deux mythes - etc. mais en réalité des millions de gens qui s'ignorent entre eux dans chacune (...) Alors à un Signal (par qui, pour quoi donné, et pourquoi obéi ?) - tous ces gens-là entrent en transe d'obéissance et n'en est qu'un sur 100 000, dans l'un et l'autre camp, qui ne soit dans son fond bouleversé, accablé, ruiné, ahuri, etc. ...J'appellerai Guerres du type historique celles qui ne se passent pas de facteurs tout imaginaires. (...) Ces guerres "historiques" ne répondent à aucun besoin réel.
Om het even helder te stellen: het zijn niet de Russen die vijanden zijn van de Europeeërs. Het zijn niet de burgers die elkaar naar het leven staan. Het zijn niet wij noch zij die aansturen op oorlog. Het zijn hun en onze leiders die het zo ver laten komen, steeds weer opnieuw. Het zijn politici, militaire bevelhebbers, alle soorten volksmenners op tribunes en via media die ons zo gek proberen krijgen.
Mocht u dit nu lezen als een pleidooi om ons niets aan te trekken van de actuele Russische agressie, om elke militaire hulp aan Oekraïne stop te zetten of om de afschaffing per direct van ons leger te eisen, … leest u teveel. Voorbereid zijn op moeilijke tijden is altijd een goed idee, zonder meteen als gekken te beginnen hamsteren. Wat in Oekraïne gebeurt gaat ons wel degelijk aan, onze kwetsbare democratieën verdienen door iedereen ondersteund en beschermd te worden. In de huidige geopolitieke krachtmeting tussen nieuw samenstellende machtsblokken is investeren in militaire verdediging onvermijdelijk. Maar tezelfdertijd moet een pacifistische toekomst met alle middelen voorbereid worden. De weg daar naar toe loopt wellicht via een diplomatisch offensief op veel grotere schaal dan die na de 2de W.O. Dit gelijktijdig met een grondige hervorming van de huidige voortrazende economische modellen die ten grondslag liggen van zowel de Westerse democratieën als van de autoritaire “socialistische” of autocratische naties. De oligarchen en oligopolisten die met een brutaliteit zonder voorgaande de wereld aan hun tomeloze ambities proberen te onderwerpen, moeten definitief gekortwiekt worden.
Dat klinkt natuurlijk allemaal naïef en ondoenbaar maar het is dat of met een rotvaart het armageddon tegemoet denderen. Hoe we dat in de praktijk voor elkaar krijgen is een zaak voor ervaren, rechtschapen politici die in staat zijn verder te denken dan constateren dat vijandigheid tussen volkeren des mensen is en dat het altijd zo zal zijn; die verder kijken dan de nationalistische reflexen die enkel product zijn van manipulatie van de natuurlijke morele sentimenten van burgers. Dit is waar wij moeten aan denken bij de keuzes die wij in deze onzekere tijden maken in het stemhokje én in het publieke debat. Sterkte.
Als toemaatje nog een toepasselijk YouTube muziekje van The Web. De parafrase van Tolstojs bekende romantitel wijst er op dat oorlog geen onoverkomelijk natuurverschijnsel is maar een keuze van mensen... bepaalde mensen:
