Democratie op zijn Gents

Mark Elchardus heeft recht op zijn mening (De Morgen, 2 november 2024) maar voor een prof sociologie lijkt me zijn invulling van het begrip democratie toch wat eng. In zijn kritiek op de nieuwe verkiezingsregels die de Vlaamse regering 4 jaar terug stemde en waar we nu de gevolgen van merken kan ik voor een stuk meegaan, grondige bijsturing is zeker aan de orde. Maar zijn kijk op het afwijzen van het bestuursakkoord dat vorige week aan de Vooruit-leden werd voorgelegd getuigt niet meteen van veel begrip over wat zich in Gent heeft afgespeeld. 

[de directe aanleiding voor het schrijven van deze tekst was inderdaad de bijdrage van Mark Elchardus in De Morgen maar is meteen een antwoord of commentaar op heel wat artikels die in de Vlaamse pers en op sociale media verschenen over het wegstemmen van het bestuursakkoord.]

Het klopt natuurlijk dat de tekst niet het product is van een partij maar van het kartel van Vooruit en Open Vld dat de meeste stemmen haalde. Dat een meerderheid van de Vooruit-leden, die over het akkoord kwamen stemmen, het ‘plots’ eenzijdig afwijzen, lijkt voor velen uit de lucht komen te vallen. Wij Gentenaars weten wel beter. Heel wat leden van Vooruit zijn al 2 jaar kwaad over de vorming van dat ‘onnatuurlijke’ kartel, zelfs zij die zich de laatste 12 jaar niet altijd konden vinden in bepaalde bestuursmaatregelen rond bijvoorbeeld mobiliteit, die ze te Groen gestuurd vonden. Voor hen was het duidelijk dat het kartel er gekomen is onder druk van hun voorzitter. Dat de Gentse socialisten Conner Rousseau niet meteen wandelen stuurden met zijn paarse droom heeft wellicht te maken met (verdiende) dankbaarheid voor het nieuw leven dat hij in de gehavende SPa bracht. Argwaan waarde door de gangen maar Rousseau kreeg het voordeel van de twijfel: Open Vld was zienderogen aan het krimpen, Vooruit keek uit op een remonte. De redenering werd: misschien dat het sociaal programma van de socialisten dan redelijk ongeschonden kon stand houden binnen het nieuwe kartel, ook al ging dat ten koste van de (niet altijd makkelijke maar wel vruchtbare) samenwerking met Groen. Groen zou hoe dan ook de eerste optie blijven in een toekomstige te vormen coalitie. Maar steentje in de Gentse schoenen blijft Conners kaping in 2021 van hét symbool van de Gentse sociale strijd: de naam Vooruit. Toen schreef ik ergens op de sociale “dat gaan de Gentenaars onthouden, Conner”. Awel… En dan groeit, vooral sinds zijn heropstanding uit zijn “bezinningsretraite” na een onsocialistische uitlating teveel, het beeld dat Rousseau tegenwoordig toch wel erg graag optrekt met ene Bart De Wever. En de irritatie houdt niet op: waar Gentenaars het ook lastig mee hebben is het overmatig centralisme en dirigisme van de hedendaagse partijpolitiek waar ook Vooruit niet aan ontkomt. Bemoeienissen vanuit Brussel werken in Gent als een rode lap op een stier. Het zit niet in ons DNA, om het nog maar eens met die verfoeide beeldspraak duidelijk te maken. Voor mijn part mag DNA vervangen worden door ‘karakter’ of ‘ziel’. Sommige commentatoren vinden ‘het rebelse karakter van de Gentenaar’ een mythe maar historisch is het zeker reëler dan de Vlaamse glorieuze identiteit van 1302 die nationalisten ons nog steeds proberen in te lepelen. Wij Gentenaren zijn het gewend om onszelf te organiseren “gelijk of da-me da zelve pijze”. Wij moeten niet van bovenaf verteld worden hoe we moeten leven. 

Het middenveld, Groen (en heel wat leden van Vooruit) vinden de garanties voor een progressief en sociaal beleid in de huidige versie van het bestuursakkoord niet sluitend. Maar zolang er met Groen gepraat werd zouden de onderhandelaars wel tot een akkoord komen… dacht men. Tot de stekker uit die gesprekken werd getrokken door… haha, dat gaan wij, gewoon straatvolk, niet te weten komen. Groen zegt dat het Voor Gent was en volgens Voor Gent (en hun supporters) waren het de Groen-onderhandelaars. Kan ons ook niks schelen: wij hebben er schoon genoeg van. Stilaan denken we hier de speelbal te zijn of de pasmunt in een koehandel tussen voorzitters Conner en Bart en daar passen wij voor. Die twee mogen Vlaams of federaal samen hun gang gaan, en als ze daar goesting voor hebben mogen ze Antwerpen en Sint-Niklaas zelfs fusioneren, voor zover hun achterban daar ook zin in heeft, maar dat ze met hun fikken van Gent blijven! Hun machtsspel op federaal of regionaal niveau moeten ze ginder uitvechten, daar hebben ze hier niets mee te zoeken.

Wel, meneer Elchardus, u schrijft terecht: 

“Voor Gent onderhandelde een bestuursakkoord met N-VA. Dat werd verworpen, niet door de fractie Voor Gent maar door de leden van een van de partijen die het kartel vormden, Vooruit.” 

Maar dan: 

“Waarom zouden de leden van een partij die zelfs niet bij de verkiezingen opkwam en evenmin als partij in de gemeenteraad zetelt mogen beslissen over welke bestuurscoalitie wordt gevormd? Waarom die beslissing dan niet overlaten aan bijvoorbeeld de Koninklijke Fanfare De Eendracht van Anzegem? Die heeft met Vooruit gemeen dat zij ook niet opkwam in Gent.” 

Wel, omdat er over het bestuursakkoord wellicht wel tot een iets beter compromis was gekomen met nog enkele dagen armworstelen. Dat dumpen van Groen voor N-VA was in het licht van al het voorgaande de druppel. Nu en dan moet democratie van onderuit ingrijpen om te verhinderen dat de interne partijdemocratie volledig wordt uitgehold door leiders die stilaan de voeling met hun basis verloren hebben en blijk geven van er een geheel eigen agenda op na te houden. Democratie is toch wel meer dan eens in de 6 jaar recht hebben om een bolletje bij een partij zetten en dan weer 6 jaar zwijgend ondergaan wat de verkozenen onder druk van hun leiding bedisselen. De vis waar u het over hebt, meneer Elchardus, is al jaren terug beginnen rotten en dan moet de oorzaak weg gesneden worden. Dat is het signaal dat links Gent gegeven heeft.

 

Brusselmans' poging om afgestompte geesten wakker te schudden pakt verkeerd uit

 

Het mediacircus rond wat ondertussen de zaak Herman Brusselmans heet is nu wel in een heel andere (en gevaarlijke) dimensie beland. Laat ik meteen verwittigen dat ik de volledige column van Brusselmans, wegens geen Humo-abonnement, niet gelezen heb (maar dat hebben zo te zien de meeste querulanten in dezen ook niet) en dat ik mijn opwerpingen met gepaste bescheidenheid hoor te uiten. Toch lijkt het me nu wel hoog nodig al dat hysterisch gestook in perspectief te plaatsen. Ook al is de “doodsbedreiging” aan het adres van Humo adjunct-hoofdredacteur Matthias Vanderaspoilden, Brusselmans zelf en hun omgeving wellicht het werk van een onnozele clown die zich interessant wil maken, dit is van een heel andere orde dan wat de gewraakte column inhoudt en de mediadiscussie die zich ondertussen meer dan een week ontsponnen heeft. Nu gaat het wel degelijk om rechtstreekse doodbedreiging. Het verschil? Wat Brusselmans in het geheel van letterlijke citaten die ik las poneerde, was een verbeelding van een emotie waarin geen intentionele dreiging staat. Weinig subtiel, maar ook niets meer. Pas in de De Morgen van vrijdag 16 augustus (na 10 dagen heisa tot in de buitenlandse pers) heeft eindelijk iemand (Leo De Bock) de moed gehad om de belangen die spelen bij het moedwillig uit de context interpreteren van één zinnetje en daar meteen een juridische klacht aan te verbinden centraal in het debat te zetten. In tegenstelling tot de meeste andere commentatoren leest De Bock wat er staat, iets wat vandaag blijkbaar niet meer tot de vaardigheden van de gemiddelde burger behoort. Ondertussen is er dus die dreigpost op Instagram bekend gemaakt. Laat wat hier gebeurt nu net datgene zijn waar Brusselmans ons met de neus op duwt: hij verwoordt zijn eerste buikgevoel bij nieuws over alweer zoveel kinderen die vermoord werden door de Israëlische oorlogsmachine die, ongehinderd door de wereldwijde verontwaardiging van miljoenen en de veroordeling door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, dag na dag zijn meedogenloze slachtingen kan blijven aanrichten.

Het woord ‘buikgevoel’ is belangrijk in het begrijpen van die tekst want dit is wat Brusselmans uitdrukt, daar kan echt niet naast gelezen worden. Hij maakt melding van iets wat wij allen voelen bij confrontatie met groot onrecht dat ons of onschuldigen wordt aangedaan. Gelijkaardig buikgevoel heeft ook niet alleen Israëlische burgers en Joden van over de hele wereld gevoeld bij de eerste beelden van de laffe terreuraanval van Hamas op 7 oktober, ook burgers van alle nationaliteiten en gezindten over de hele wereld hebben net hetzelfde gevoeld. Wellicht zullen deze mensen dit gevoel duiden als machteloze woede of zelfs agressie, eventueel vergezeld van wraakgevoelens die in ons brein ook visueel kunnen verbeeld worden.

Maar een buikgevoel is slechts de eerste instinctmatig gestuurde gewaarwording die ons “overkomt”. Het is een fundamentele eigenschap van de mens (en bij uitbreiding in zekere mate van minstens enkele andere zoogdieren), de basis voor empathie en solidariteit. Het is wat ons mens maakt en ons als soort helpt te overleven. Doorgaans communiceren wij dit eerste gevoel niet expliciet naar de buitenwereld, al zeker niet in het openbaar. Wij doorlopen eerst de fase van reflectie alvorens over te gaan naar (re)actie (in woord of daad). In het geval van bijvoorbeeld onmiddellijk gevaar zal ons instinct ons aanzetten de reflectiefase over te slaan. Maar een overweldigende emotie kan reflectie ook wel eens in de weg zitten of door simpelweg intellectuele luiheid kom je misschien niet aan het eerlijk in context plaatsen toe.

Terug naar Brusselmans. Wat hij doet is de doorgaans verborgen 1^ste fase van woede met in dit geval extreem plastisch verwoorde wraakbeelden ongefilterd neerpennen. Brusselmans is geen uil, hij beseft heel goed dat hij hier de grenzen opzoekt van het toelaatbare maar gaat er net niet over. Hij provoceert in dit geval niet gratuit maar toont expliciet welke sentimenten bespeeld en opgepookt worden door beide kampen, zowel Hamas als de Israëlische overheid en hun beider aanhangers. Bij uitbreiding is dit het mechanisme dat we telkens zien terugkeren bij alle extreme vormen van “politieke” actie. Natuurlijk weet Brusselmans dat ‘de Joden’ op geen enkele manier verantwoordelijkheid dragen in de moorddadige acties van het Israëlische leger in Gaza en de gewelddadige landroof door de kolonisten van de Westelijke Jordaanoever. Hij kent duidelijk het verschil tussen de Joden overal ter wereld, Joodse burgers in Israël, de Israëlische overheid en de Zionistische activisten. Maar die kennis interfereert slechts na zijn eerste woedeoprisping (mogelijks al na een fractie van een seconde). Alleen weet Brusselmans ook dat al die gelijkhebberige commentaren op de vreselijke slachtingen ondertussen nog nauwelijks gelezen worden en wegens gewenning eerder onverschilligheid aanmoedigen. Met zijn column schopt hij heel even de geesten weer wakker. Dit beoogde effect is nu wel vele malen sterker dan bedoeld uitgepakt en vooral in de verkeerde richting: het gaat niet meer over het onmetelijke onrecht tegenover burgers, over de moord op kinderen dat wordt afgedaan als proportionele collateral damage maar over Brusselmans' vermeende antisemitisme. Dit is het enige wat men Brusselmans kan verwijten: zijn verkeerde inhoudelijke inschatting van het debat dat hij in gang gezet heeft. Benieuwd welke advocaat hier een geloofwaardige zaak over kan opzetten.

En ter overweging: ik hoor zowel vanuit wat ik enkel extremistische joods-zionistische lobbygroepen als weldenkende burgers die ergens met plaatsvervangende restschaamte over..., welja, antisemitisme en de holocaust die niet alleen Duitsland maar heel Europa of de Westerse democratie heeft getekend, blind de wraakacties tegen de hele Palestijnse bevolking gedogen, goedpraten. Elke kritiek daarop of uiting van steun aan de opgejaagde Gazaanse bevolking wordt gebrandmerkt als antisemitisme. Dat de Israëlische regering precies doet wat Brusselmans hier demonstreert, namelijk een hele bevolkingsgroep, (burgers -mannen, vrouwen, kinderen, babies, zonder onderscheid), een hele etniciteit gelijkschakelen met terroristische daden van een militie, wordt niet gezien. Dat Hamas zijn invloed dankt aan decennialange onderdrukking van de Palestijnse bevolking wordt graag vergeten. Niets kan de terroristische moordpartij van 7 oktober 2023 tegen Israëlische burgers -kibboetsbewoners en festivalgangers- vergoelijken. Maar de niets ontziende slachting in Gaza die erop volgde en tot op vandaag voortduurt is niets minder dan Israëls eigen versie van etnische zuivering ofte genocide.